Giày chạy bộ được hiểu đơn giản là những đôi giày được thiết kế riêng cho mục đích chạy bộ. Khác với những đôi giày thời trang hay giày của các môn thể thao khác, giày chạy bộ được tạo ra bằng cách nghiên cứu chuyên sâu những vấn đề liên quan đến hoạt động chạy. Đặc điểm của bộ môn chạy bộ đó chính là bàn chân phải liên tục tiếp đất. Quá trình này lặp đi lặp lại dẫn tới một yêu cầu bắt buộc phải có đó chính khả năng giảm sốc và mức độ hỗ trợ cần thiết.
Hiện nay, các hãng giày đang đầu tư rất nhiều chi phí cho việc lên ý tưởng thiết kế và đưa những công nghệ mới nhất, tiên tiến nhất vào từng đôi giày của họ. Về cơ bản thì bất kể đôi giày nào cũng đều được cấu tạo từ 3 bộ phận: đế ngoài (outsole), đế giữa (midsole) và thân giày (upper). Ngoài những phần chính này, các hãng giày còn tuỳ chỉnh và bổ sung thêm một số bộ phận nhỏ khác để tăng cường mức độ hỗ trợ. Đó chính là những yếu tố quyết định trong cuộc đua công nghệ của các hãng giày. Để tìm hiểu chi tiết xem cấu tạo chi tiết của một đôi giày như thế nào, các bạn có thể tham khảo trong bài viết này nhé.
Nội dung
Thân giày – Upper
Như tên gọi của nó, upper chính là phần bao bọc xung quanh bàn chân của bạn. Ngoài trừ phần đế ra, phần còn lại phía trên chính là upper. Đây được xem là một bộ phận cơ bản và vô cùng quan trọng ở một đôi giày chạy bộ. Nó có tác dụng bảo vệ và ôm lấy bàn chân trong quá trình chạy. Tuỳ từng loại giày mà mức độ bảo vệ sẽ khác nhau. Chẳng hạn như giày chạy trail chắc chắn sẽ được làm dày hơn và mức độ bảo vệ cũng sẽ tốt hơn giày chạy road.
Chất liệu làm nên upper thường là polyester, cotton hoặc nylon. Các vật liệu được pha trộn theo tỷ lệ riêng, đôi khi được bổ sung thêm một số chất liệu cải tiến hoặc tái chế. Do hoạt động chạy thường sẽ đổ mồ hôi chân rất nhiều. Đôi khi là cả chạy trong điều kiện trời mưa hay bùn đất lầy lội. Vì vậy khả năng thông thoáng của upper cũng là một yếu tố để đánh giá một đôi giày. Thông thường các hãng giày luôn muốn tối ưu cách thiết kế upper để nó có thể thấm hút độ ẩm một cách tốt nhất. Ngay cả với kiểu vải lưới hay vải đan thì các hãng giày vẫn thường bố trí thêm rất nhiều lỗ trên upper để hỗ trợ và giải quyết vấn đề này. Thậm chí ở nhiều đôi giày chạy trail, thân giày còn được làm bằng chất liệu Gore-tex giúp chống thấm hút nước.
Mặc dù nhìn phầm upper có vẻ đơn giản nhưng đó vẫn là bộ phận quan trọng trong cuộc đua công nghệ của các hãng giày. Có những đôi giày upper được làm rất mỏng để giảm thiểu trọng lượng và tăng mức độ thông thoáng. Có những đôi lại được làm dày hơn để cải thiện khả năng hỗ trợ và gia tăng sự ổn định. Đôi khi, những đôi giày còn khác nhau cả về mức độ đàn hồi của upper. Một chất liệu vải ít co giãn sẽ giúp bàn chân của bạn được ổn định hơn nhưng phải đảm bảo đúng kích thước. Trong khi chất liệu co giãn sẽ phù hợp với nhiều dạng bàn chân hơn. Nhìn chung, mỗi ý tưởng thiết kế sẽ hướng tới những mục đích và đối tượng khác nhau.
Dưới đây là một số bộ phận cơ bản của upper:
– Lớp phủ: Lớp phủ này được làm bằng vật liệu tổng hợp đan chéo ở mặt trên để gia cố và tăng cường hỗ trợ. Và tất nhiên, chúng không có khả năng co giãn.
– Cổ giày: Đây là bộ phận đệm xốp bọc xung quanh vùng cổ chân. Vị trí này được bổ sung thêm nhiều đệm để gia tăng mức độ bảo vệ. Hơn nữa kích thước của vùng cổ giày đôi khi còn được thiết kế để phù hợp hơn với từng giới tính. Độ vừa vặn của phần cổ giày cũng là một yếu tố quan trọng để đánh giá một đôi giày.
– Heel Counter – Đệm lót gót giày: Mình thường gọi vui vị trí này với cái tên là “cốc giày”. Đó là một bộ phận được làm cứng hoặc nửa cứng để giữ vùng gót chân cố định. Đó có thể là chất liệu nhựa cứng, nhựa mềm hoặc gel.
– Hộp ngón chân: Phần phía trên, tức mũi giày thường được ưu tiên làm rộng hơn một chút để đảm bảo đủ không gian cho những ngón chân. Ngoài ra vị trí này cũng được bố trí một lớp cao su cố định để tăng khả năng bảo vệ. Đó là bởi những ngón chân thường bị dồn nén về phía trước trong quá trình chạy.
Đế ngoài – Outsole
Đế ngoài chính là vị trí nằm ở dưới cùng của một đôi giày. Đây chính là vị trí tiếp xúc trực tiếp với mặt đường mỗi khi bạn chạy. Đó cũng là lý do vì sao độ bền và khả năng tạo lực bám chính là yêu cầu vô cùng quan trọng ở những đôi giày chạy bộ. Độ bền của của đế ngoài sẽ quyết định phần lớn đến độ bền của một đôi giày. Khi đế ngoài bị mòn quá mức thì chắc chắn đế giữa cũng sẽ bị ảnh hưởng. Đó chính là lúc chúng ta cần phải thay một đôi giày mới rồi đấy.
Về hình dáng, đế ngoài có thể được chia thành 2 loại: đế thẳng và đế cong. Đế thẳng sẽ phù hợp với bàn chân lật trong (overpronation). Đây là kiểu giày cũng cấp sự ổn định và chắc chắn. Những người có bàn chân phẳng thường lựa chọn kiểu giày này. Giày đế cong thường dành cho người có bàn chân bình thường (neutral) hoặc chân lật ngoài (underpronation). Chúng ta cũng thường thấy chiếc đế cong này ở những đôi giày tốc độ. Một phần là để giảm diện tích tiếp xúc với mặt đất. Từ đó hạn chế ma sát và tổn thất năng lượng, giúp tốc độ được cải thiện hơn.
Đế ngoài thường được làm bằng cao su. Thông thường sẽ được pha trộn từ cao su tự nhiên và cao su tổng hợp. Có 2 loại cao su được sử dụng phổ biến để tạo ra đế ngoài:
– Cao su Carbon: Loại cao su này rất bền và cứng. Chúng được dùng phổ biến để tạo ra những chiếc đế có thể giúp bạn chạy hàng trăm dặm. Có thể kể đến những chiếc đế bằng cao su nổi tiếng như Vibram, Continental,… Đế ngoài giày chạy trail hầu như đều được làm từ cao su Carbon.
– Cao su thổi: Loại cao su này được bơm thêm khí nên sẽ mềm hơn, linh hoạt hơn và nhẹ hơn so với cao su carbon. Tuy nhiên nó sẽ kém bền hơn theo thời gian.
Ngoài 2 loại đế bằng cao su kể trên, một số đôi giày lại sử dụng chất liệu bọt EVA hoặc EVA pha cao su để làm đế ngoài. Chất liệu này cho cảm giác tuyệt vời nhưng độ bền lại được đánh giá kém nhất.
Ngoài chất liệu và hình dáng, đế ngoài của các đôi giày còn khác nhau về độ dày lớp cao su, diện tích bao phủ, cách bố trí các vân hoặc vấu,… Nhìn chung lớp cao su càng dày và bao phủ càng nhiều thì độ bền càng cao. Và lớp cao su có nhiều vân và vấu thì mức độ bám đường và tạo lực kéo cũng sẽ tốt hơn.
Đế giữa – Midsole
Nằm giữa upper và outsole, midsole là phần giữa của đôi giày. Đây cũng được xem là bộ phận quan trọng và tốn nhiều chất xám nhất của những đôi giày chạy bộ. Chúng thường được làm từ bọt xốp hoặc bơm khí, có nhiệm vụ mang lại cảm giác êm ái cho bàn chân và hấp thụ va đập mỗi khi bạn tiếp đất. Với một hoạt động có sự lặp đi lặp lại liên tục trong thời gian dài xung lực lên chân như bộ môn chạy bộ, chắc chắn đế giữa sẽ là vị trí cần được quan tâm nhiều nhất. Đó cũng là lý do vì sao cuộc chạy đua công nghệ thường được tập trung ở phần đế giữa này.
Thông thường các hãng giày sẽ thay đổi mật độ bọt xốp hoặc bổ sung thêm chất phụ gia để thay đổi độ cứng của đế giữa. Độ cứng sẽ quyết định một phần tới đối tượng và mục đích chạy. Một đôi giày đế mềm sẽ được gọi là những đôi giày linh hoạt, thích hợp với mục đích chạy nhẹ nhàng và ưu tiên sự êm ái. Đế cứng sẽ có 2 dạng. Một là loại đế đem đến sự ổn định và chắc chắn. Hai là loại đế giúp cải thiện hiệu suất để gia tăng tốc độ. Một đôi giày cứng hay mềm các bạn có thể rất dễ nhận biết. Bạn chỉ cần ấn mạnh vào đế giữa, đồng thời uốn giày theo chiều dọc để đánh giá độ cứng của nó. Đôi giày nào khó gập sẽ là giày có đế cứng. Còn đôi nào dễ gập sẽ là giày có đế mềm và linh hoạt.
Vật liệu làm đế giữa rất đa dạng. Tuỳ từng mục đích mà đôi giày đó hướng đến thì sẽ có những vật liệu riêng được sử dụng. Có thể kể đến một số vật liệu có bản như sau:
– EVA (Etylen-Vinyl acetate): Đây chính là vật liệu phổ biến nhất để làm nên đế giữa. Đây là vật liệu được kết hợp từ 2 loại nhựa, có độ đàn hồi tốt, nhẹ và giá thành rẻ. Tuy nhiên độ bền kém. Nó thường sẽ bị mất độ đàn hồi theo thời gian.
– PU (Polyurethane): PU là vật liệu có kết cấu dày đặc hơn, cứng hơn và bền hơn so với EVA. Nó hoạt động giống như cao su hoặc nhựa. PU được sử dụng ít phổ biến hơn EVA vì nó có xu hướng nặng hơn và cứng hơn.
– TPU (Thermoplastic polyurethane): Đây là một loại nhựa nhiệt, mềm dẻo và có độ bền cao hơn PU và EVA. Chúng thường được sử dụng ở dưới cùng của đế giữa để tăng cường sự hỗ trợ.
– Pebax: Đây là một loại vật liệu cao cấp và có lẽ chỉ thấy ở những đôi giày chạy đua đắt tiền. Đây là loại bọt có mức độ phản hồi cao. Và đặc biệt, nó nhẹ hơn 20% so với TPU.
Ngoài một số vật liệu bọt kể trên, một số hãng giày còn có thêm túi khí để cải thiện thêm hiệu suất. Có thể thấy điển hình ở những đôi giày với túi khí Air Zoom đến từ thương hiệu Nike.
Ở một số đôi giày còn có thêm định nghĩa đó là đế giữa mật độ kép. Tức là sẽ có 2 phần đế giữa với 2 mật độ khác nhau. Đế có nhiều hơn 2 mật độ sẽ là đa mật độ. Nhìn chung đế mật độ kép hay đa mật độ sẽ đem đến một số lợi ích. Điển hình là chúng vừa đảm bảo mức độ êm ái ở phía trên, lại vừa gia tăng cảm giác chắc chắn ở phía dưới.
Ở phần đế giữa không chỉ có mình bọt xốp hoặc các túi khí, nó còn có một số bộ phận bổ sung nhằm đem đến nhiều sự hỗ trợ hơn. Có thể kể đến như:
– Tấm Carbon: Tấm Carbon này thường được đặt ở phần chính giữa của đế giữa. Nó có thể dài bằng chiều dài đôi giày hoặc dài bằng một nửa. Cũng có thể uốn cong hình chữ S hoặc chỉ cong nhẹ mà thôi. Việc bổ sung tấm Carbon giúp cải thiện hiệu suất chạy, điều mà chúng ta thường thấy ở những đôi giày chạy tốc độ.
– Thanh năng lượng: Gần giống như tấm Carbon, thanh năng lượng được thêm vào bên trong đế giữa để cải thiện hiệu suất, gia tăng mức độ phản hồi và khả năng chuyển tiếp mỗi khi tiếp đất.
– Rock plate: Thực ra không hẳn là nằm trong đế giữa, nhưng rock plate chính là một tấm nhựa cứng, hay còn gọi là tấm bảo vệ được đặt ngay dưới đế giữa và phía trên đế ngoài để ngăn ngừa vật sắc nhọn đâm qua đế giày. Nó có thể được làm lộ hoặc ẩn vào bên trong. Thông thường những đôi giày đường mòn sẽ có thêm tấm rock plate này.
– Trụ giày (Medial Post): Vị trí này được làm từ vật liệu dày đặc hơn, nằm bên dưới xương mắt cá chân và trong đế giữa giày. Trụ sẽ làm thay đổi lực dưới bàn chân, giảm áp lực lên mắt cá và hạn chế việc bàn chân bị lăn vào trong hơn.
– Ray dẫn hướng: Các tấm này nằm ở hai bên giày, bên trong đế giữa. Sự có mặt của ray dẫn hướng sẽ cải thiện sự đồng bộ giữa mắt cá chân và đầu gối. Từ đó giúp sẽ việc chạy trở nên dễ dàng hơn.
– Đệm bổ sung: Thường được đặt ở phần gót giày và mũi giày. Đây là những vị trí chịu nhiều va đập nhất của một đôi giày chạy bộ.
Ngoài 3 bộ phận quan trọng nhất của một đôi giày là upper, midsole và outsole, còn có một số bộ phận khác như:
– Lưỡi gà: Lưỡi gà chính là phần nằm ngay trên mu bàn chân của bạn, vị trí mà dậy giày đè lên khi bạn thắt dây. Lưỡi gà thông thường sẽ được làm cùng chất liệu với phần upper. Nó có thể được làm dày hoặc mỏng tuỳ theo ý định của hãng giày. Mỏng sẽ nhẹ hơn và thoáng khí hơn. Dày tuy nóng nhưng êm ái và bảo vệ tốt. Lưỡi gà có thể được làm rời hoặc làm liền mạch với thân giày. Mỗi một kiểu sẽ có những điểm mạnh và điểm yếu riêng. Lưỡi rời thì có dạng lưỡi được gắn cố định và dạng lưỡi không được gắn cố định. Những đôi giày có lưỡi cố định sẽ không bị xê dịch trong quá trình chạy bộ.
– Dây giày: Dây giày giúp cố định chắc chắn bàn chân và điều chỉnh độ rộng của thân giày. Mỗi kiểu thắt dây khác nhau sẽ có mức độ điều chỉnh khác nhau. Về vấn đề này các bạn có thể tham khảo tại bài viết: “How to Lace Your Running Shoes for a More Comfortable Fit” (fleetfeet.com) nhé.
Thông thường có 3 loại dây phổ biến:
+ Dây buộc truyền thống: Có lẽ mình không cần giải thích quá nhiều về loại dây này bởi vì nó đã quá quen thuộc rồi. Loại dây này thao tác lâu nhưng có thể điều chỉnh mức độ lỏng hoặc chặt theo ý của mình.
+ Dây buộc cao su: Loại dây này bạn chỉ cần kéo giãn nó khi đi mà thôi. Nó sẽ co lại và ôm chắc bàn chân của bạn. Nhìn chung loại dây này khá tiện lợi, phù hợp với hoạt động như đi bộ hay chạy ngắn, chạy nhẹ nhàng vì khó điều chỉnh độ vừa vặn và chắc chắn.
+ Dây kiểu khoá vặn: Loại dây này thường được dùng cho những đôi giày chạy trail, hiking, trekking. Bạn có thể rút kéo khoá để làm bung dây giày, giúp thuận tiện hơn cho việc điều chỉnh dây.
– Lót giày: Đây là một bộ phận hết sức quan trọng. Nó được thêm vào để hỗ trợ thêm cho đế giữa và điều chỉnh sao cho phù hợp với từng dạng bàn chân. Để tìm hiểu chi tiết về những chiếc đế lót, các bạn có thể tham khảo bài viết: “Hướng dẫn cách chọn đế lót cho giày chạy bộ” nhé.
Tham khảo: runningwarehouse.com
